Nowy Targ w swoich początkach, a i później w okresie przed i w czasie zaborów nie był znaczącym ośrodkiem gospodarczo-administracyjnym, czy kulturalnym Galicji. Aspiracje zwłaszcza kulturalne ożywiły się znacznie dopiero pod koniec XIX wieku i wówczas światła część mieszczan podjęła starania o utworzenie gimnazjum, biblioteki, gromadzenie cennych dokumentów historycznych, czy wspieranie studiów ubogiej młodzieży. Na ożywienie życia umysłowego, społecznego, kulturalnego wielki wpływ wywarły wybitne osobistości spoza Nowego Targu jak: Tetmajer, Orkan, Galica, Zachemski, Machay, Dorula, które wespół z nowotarżanami podejmowały cenne inicjatywy. W 1904 roku rozpoczęło swą działalność Gimnazjum, powstał Związek Górali (potem Podhalan), a 1909 Towarzystwo Chóru Ludowego oraz Biblioteka Katolicka.
Ożywienie życia społeczno-kulturalnego zaowocowało publikowaniem utworów literackich i wydawaniem (regularnym!) czasopism. Ogromne znaczenie w tym względzie miało powstanie na przełomie wieków drukarni I. Borka. To tam drukowano czasopisma, wokół których skupiła się grupa twórców i animatorów życia kulturalnego miasta i regionu i one to właśnie (zachowane do dziś) stanowią źródło wiedzy o tamtych czasach. Na przykład „Gazeta Podhalańska” z 19 stycznia 1913 roku donosi o istnieniu Czytelni Katolickich, które były miejscem spotkań towarzyskich i działalności oświatowej. Działały także w owym czasie w Nowym Targu koła Towarzystwa Szkoły Ludowej i czytelnie oraz wypożyczalnie książek. Swoją czytelnię zaopatrzoną w czasopisma i książki naukowe miało już Gimnazjum, działała także czytelnia żydowska. Z dostępnych danych wynika, że tak pod względem zbiorów, jak i ilości czytelników była to skromna działalność o ograniczonym zasięgu.
Po okupacji hitlerowskiej od 1945 roku zaczęto gromadzić ocalałe z czasów wojny książki z nielicznych bibliotek okresu międzywojennego i zbierać fundusze na zakup zbiorów, ale dopiero dekret o bibliotekach i zbiorach bibliotecznych z 1946 roku – prawna i materialna podstawa istnienia sieci bibliotecznej - dał możliwość powstania i rozwoju Miejskiej Bibliotece i Bibliotece Powiatowej oraz umożliwił utworzenie sieci bibliotecznej w powiecie nowotarskim.
W pierwszym okresie istnienia Biblioteki kierowała nią Pani Jadwiga Apostoł, potem Zofia Markocka, następnie Zofia Sutorowska, a od 1950 roku Adela Lejowa, która sprawowała tę funkcje przez 20 lat do 1970 roku.
Różne były koleje losu Miejskiej Biblioteki Publicznej, zależnie od ogólnej sytuacji gospodarczo-społecznej. Zmiany administracyjne raz dawały Bibliotece samodzielność innym razem wcielały w struktury większych instytucji. Zmieniali się szefowie, zmieniały adresy, a także kondycja finansowa, ale niezmiennie Biblioteka bogaciła się w skarby ducha zawarte w książkach. Bardzo pomyślne dla rozwoju sieci bibliotecznej były wczesne lata 70-te, a dla nowotarskiej Biblioteki – lata 80-te ubiegłego wieku. Rozliczne zmiany i reorganizacje nie przeszkodziły w stałym rozwoju Biblioteki, która systematycznie powiększała swe zbiory i służyła coraz większej ilości swoich czytelników.
Przełomowy rok 1989 i dokonująca się transformacja ustrojowa wprowadziła generalne zmiany w życiu instytucji kulturalnych, także bibliotek. Miejska Biblioteka Publiczna na kilka lat (do 2000 roku) zostaje włączona w strukturę Miejskiego Ośrodka Kultury i stanowi jego Autonomiczny Dział Bibliotek.
3 kwietnia 2000 r. Rada Miejska Nowym Targu podjęła Uchwałę Nr 21/XXI/2000 dotyczącą podziału Miejskiego Ośrodka Kultury, a już 5 kwietnia 2000 r. Zarząd Miasta Nowy Targ podjął Uchwałę Nr 23/XIII/00 o podziale MOK i powstaniu dwóch samorządowych instytucji kultury Miejskiego Ośrodka Kultury i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Nowym Targu. Miejska Biblioteka Publiczna została wpisana do Rejestru Instytucji Kultury organizowanych przez Miasto Nowy Targ i otrzymała Statut, który stanowi podstawę jej działalności, organizacji i gospodarki finansowej i od 1 maja 2000 r. rozpoczęła działalność jako samorządowa instytucja kultury. Także 1 maja 2000 r. weszło w życie Porozumienie zawarte między Zarządem Powiatu Nowotarskiego, a ówczesnym Zarządem Miasta Nowy Targ w sprawie powierzenia MBP wykonywania zadań powiatowej biblioteki publicznej dla Powiatu Nowotarskiego i od tego czasu nieprzerwanie Miejska Biblioteka Publiczna spełnia funkcję biblioteki powiatowej na rzecz bibliotek publicznych Powiatu Nowotarskiego.
